‘Maatregelen tegen bodemverdichting verhogen opbrengst met 13%’

Zware machines, extremer wordende weersomstandigheden en intensief gebruik van grond zorgen voor een verdichting van bodems in de akkerbouw. Dat kan voor boeren problemen opleveren en zelfs financiële schade, stelt onderzoeker Derk van Balen van Wageningen University & Research. Tijdens het webinar bodemverdichting op 7 december vertelt hij onder meer over de nieuwste manieren om bodemverdichting tegen te gaan.

Goede maatregelen mogelijk

Van Balen leidt bij de WUR onderzoeken op gebied van grondbewerking en bedrijfssystemen. Hij is onder meer gespecialiseerd in de rol die klimaatverandering speelt bij bodemverdichting. Een bodem die verdicht, kan onherstelbare schade toebrengen aan de bodemstructuur van een perceel. Het zorgt ervoor dat er te weinig water en lucht in de bodem komt. En akkerbouwers kunnen daar goede maatregelen tegen nemen. “De vraag of de verdichting van de bodem alleen door menselijk handelen komt, of altijd al van nature aanwezig is geweest, speelt al een tijdje”, zegt hij daarover. “Maar de algemene indruk is wel dat menselijk handelen altijd een aandeel heeft.”  

Flinke variatie

Bodemverdichting kan op alle percelen voorkomen, maar er is volgens Van Balen per grondsoort een flinke variatie in de mate waarin het probleem zich voordoet. Hij geeft een voorbeeld. “Bij kleigrond heb je te maken met herstellend vermogen van de bodem door zwel en krimp. Bij zandgrond geldt dat niet, maar daar kun je de bodem over het algemeen beter herstellen met mechanische oplossingen.”

Langetermijnoplossingen ontbreken

Wat van Balen betreft, is de urgentie van bodemverdichting niet bij iedereen duidelijk. “Ik spreek regelmatig mensen uit de praktijk en die vertellen vaak over ondergrondverdichting. Het ene jaar hebben ze problemen, het andere jaar is het ineens opgelost of in ieder geval niet zichtbaar. Dat kan inderdaad, door bijvoorbeeld een droge zomer waarin de grond mooi ‘scheurt’ zodat ondergrond beschikbaar komt. Toch kan het twee zomers later alsnog helemaal misgaan. De langetermijnoplossingen, daar ontbreekt het vaak aan.” 

Schade gemiddeld 13%

Wat akkerbouwers niet altijd realiseren is dat ze economisch schade kunnen lijden door een verdichte bodem. “Cijfers op basis van Nederlands onderzoek daarover zijn er nog niet”, zegt Van Balen. “Maar ik ben in Zweeds onderzoek wel cijfers tegengekomen over graslandteelt. Uit experimenten waarin vaste rijpaden in een perceel werd aangebracht, werd duidelijk dat de droge stofopbrengst gemiddeld met 13 procent toeneemt. Daarnaast was er ook nog sprake van  een hogere voederwaarde.”

Economische overwegingen

Akkerbouwers staan soms sceptisch tegenover maatregelen tegen bodemverdichting. Vaak speelt de portemonnee een rol. Van Balen: “Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat bedrijven met een groot aandeel graan in hun bouwplan de mooiste bodemstructuur hebben. Maar een overstap is niet vanzelfsprekend, want met graan in plaats van aardappels of uien boer je meestal achteruit in omzet.” Toch kan een bedrijf dat bijvoorbeeld overstapt naar 50 procent graan verbouwen best blijven bestaan, denkt Van Balen. “Door lagere kosten en vooral lager risico op misoogsten.”

Tijdgebrek

Een ander argument tegen maatregelen dat Van Balen vaak hoort, is een tekort aan tijd. “Een goed bandendrukwisselsysteem kan helpen om een perceel minder te belasten naast de brandstofbesparing die het oplevert. Alleen al op basis van brandstofbesparing mag je 40 uur per jaar besteden aan banden laten leeglopen en oppompen. Dan kan tijd het probleem niet zijn.”

Hardnekkige misverstanden

Er spelen diverse hardnekkige misverstanden rond bodemverdichting. Eentje die Van Balen vaak tegenkomt, is dat akkerbouwers ervan uitgaan dat wanneer bovengronds van insporing niets te zien is, er ondergronds dan ook niets aan de hand is. “Zeker als je met bredere banden werkt kun je bovenaf slecht inschatten hoe de ondergrond eraan toe is. Je moet graven, graven en nog eens graven. Een tot twee spades diep is vaak al genoeg voordat een hoofdgrondbewerking plaatsvindt”.

Ook komt het vaak voor dat boeren denken dat één seizoen probleemloos rijden met een rooicombinatie betekent dat het jaar erop ook geen problemen zullen ontstaan. “Als de bodem wat vochtiger is dan een jaar eerder, kan er toch ineens verdichting ontstaan terwijl er weinig anders is gedaan dan andere jaren.”

Oplossingen voor de toekomst

Om bodemverdichting tegen te gaan, zijn inmiddels diverse innovaties in gang gezet, waarvan Van Balen er sommigen veelbelovend vindt. Met zijn team neemt hij deze onder de loep voor onderzoek. “Robotisering is voor bodemverdichting kansrijk. Wanneer je met kleinere en misschien wel zelfstandige machines aan de gang gaat, is de belasting voor de bodem vanzelfsprekend minder.”

Ook nieuwe rekentools voor bodembelasting zijn volgens van Balen goede oplossingen voor de toekomst. “Die tools zijn er dus al. Je kan berekenen hoeveel bodembelasting er is bij diverse werktuigen en combinaties optreedt en wat de ideale bandenspanning is. Als je dit kan koppelen aan het vochtgehalte in je bodem dan weet je tot hoever je de banden moet laten leeglopen, of dat je misschien toch beter kan wachten op een drogere bodem.”

Webinar bodemverdichting

Tijdens het webinar over bodemverdichting van NPPL op 7 december vertelt Van Balen meer over proeven met diverse oplossingen voor het opheffen van bodemverdichting, waaronder het doorbreken van de verdichte laag door middel van gaten boren en opvullen met compost of drainagezand. “Akkerbouwers kunnen wortels daarmee de kans geven om door zo’n laag heen te groeien, waardoor water naar de ondergrond kan stromen.” Voor de experimenten hoopt hij meer deelnemers te vinden die hun perceel beschikbaar willen stellen.

Meer weten over bodemverdichting? Bekijk dan het NPPL-webinar bodemverdichting op 7 december. Registreren kan via deze pagina.