Met de opkomst van veldrobots dringt zich de vraag op of veiligheid en aansprakelijk al wel goed geregeld zijn. Het antwoord luidt: ja. Al bestaat er niet zoiets als honderd procent veiligheid.

Nederland wordt nog niet meteen overspoeld met veldrobots, maar intrede van het fenomeen is onmiskenbaar. In het oog springen de Farmdroid FD20 die volledig autonoom zaait en vervolgens schoffelt, de iQuus retrofitkit die conventionele trekkers autonoom laat werken en de AgBot T2, een autonome tractierobot. Deze AgBot wordt onder de vlag van de Nationale Proeftuin Precisielandbouw in 2025 op een akkerbouwbedrijf getoetst aan de boerenpraktijk. Een met IQuus uitgeruste standaardtrekker maakt dit jaar wederom een tour langs verschillende bedrijven. In de melkveehouderij is er de maai-voerrobot Lely Exos (zie openingsfoto) voor zomerstalvoedering. Zo zijn er ondertussen meer robots aan de slag gegaan in het open veld en er zijn er meer onderweg.

De Farmdroid FD20 zaait en schoffelt dag en nacht autonoom gewassen als suikerbieten, cichorei en uien.

Genuanceerde werkelijkheid

Vraag is of die onbemande machinerie eigenlijk wel zomaar in het open veld mag worden losgelaten. Is de veiligheid wel geborgd en wie is aansprakelijk als er iets misgaat? Daarover doen in de praktijk ruwweg twee nogal tegenovergestelde opvattingen de ronde. De ene luidt: er is voor veldrobots nog niks geregeld,  dus niets mag. Hooguit worden veldrobots gedoogd, zolang ze niet op de openbare weg komen. De andere is: er is nog niks voor geregeld, dus alles mag. Oftewel, er is geen regelgeving die zegt dat het niet mag, dus het mag. De werkelijkheid is, zoals altijd, genuanceerder. Geen van de twee hierboven is waar. Concreet: er zijn regels én veldrobots mogen het land op. Het antwoord op de vraag of een trekker of ander werktuig onbemand en zonder fysieke aanwezigheid van een operator op het perceel onbemand mag werken luidt dus in algemene zin: ja.

Machineverordening ook voor veldrobots

Als je kijkt naar de Europese machinerichtlijn 2006/42/EG (per 2027 wordt dat de Europese machineverordening), dan blijkt het allemaal niet zo spannend. In die zin dat ook veldrobots onder die machinerichtlijn cq. -verordening vallen. Dat betekent dat de producent zijn robot de bij de EU-verordening behorende CE-markering (Conformité Européenne) moet meegeven plus een zeer precieze handleiding van hoe de machine in te zetten. Dan is daarmee aangetoond dat de machine én veilig gebruikt worden én de aansprakelijkheid ligt bij de fabrikant als er wat mis gaat. Vertaald naar het Nederlands betekent dit: ‘in overeenstemming met de Europese regelgeving’. Een officieel CE-markering-symbool geeft aan dat een product volgens de fabrikant aan alle EU-eisen voldoet qua veiligheid, gezondheid en milieubescherming. De markering is verplicht voor bepaalde categorieën producten die in de EU verkocht worden, ook als ze elders gemaakt zijn. ‘Dus niet zomaar kopen wat via de handel uit zeg maar China komt’, waarschuwt Coen van Gulijk, veiligheidswetenschapper bij TNO in Delft. ‘Niet iedere handelaar is even secuur met het zorgen voor een deugdelijke CE-markering. Die CE-verklaring moet opvraagbaar zijn. Gaat er wat mis en de boel is niet goed geregeld, dan heb je gelazer.’

Absolute veiligheid bestaat niet

Met die CE-markering ligt een veilig gebruik in principe voor de hand. Maar een absolute veiligheid onder alle omstandigheden is ook weer niet gegarandeerd. ‘Die bestaat niet’, vertelt Erik Pekkeriet van de afdeling Robotica van Wageningen University & Research (WUR). ‘Bij geen enkele machine. Neem een kettingzaag, daarvoor geldt een tweehandsbediening, er zit een kettingrem op. Bij gebruik worden naast een veilige werkmethode, handschoenen, zaagbroek en veiligheidsbril voorgeschreven. Zeker geen absolute veiligheid, maar wel minimalisering van de kans op ongelukken.’

De tractierobot Agbot van Agxeed.

Met verandering vervalt CE-markering

Voor wat betreft de aansprakelijkheid van de producent voegt Pekkeriet een belangrijke voorwaarde toe: er mag aan het object niets veranderd zijn. ‘Het CE-keurmerk dat de fabrikant de machine meegeeft, geldt voor zoals de machine is afgeleverd.  Gaat een gebruiker naar eigen inzicht wat aanpassen dan wordt hij daarmee de fabrikant. En daarmee verantwoordelijk voor de CE-markering. Het is zeker niet ongebruikelijk dat een boer machines en werktuigen naar eigen wensen modificeert. Maar dat er dan een nieuw keurmerk op komt is wel ongebruikelijk. Of dat in het verleden tot lastige situaties heeft geleid? Nee, dat niet.’ Maar de kwestie wordt wel neteliger als het gaat om zeer complexe machines met een groter veiligheidsrisico. Zeker als die  zoals veldrobots, ook nog nieuw op de markt komen. ‘Sowieso’, vertelt Luco Hetebrij van GPX Solutions, ‘zijn veiligheid en een goed geregelde aansprakelijkheid belangrijk, maar helemaal bij onbemand werken mag er niks misgaan. Het nog prille systeem heeft een kwetsbaar imago. Wat denk je wat er gebeurt als er één keer iets misgaat..!’ GPX Solutions maakt en levert de iQuus Autonomy. Hiermee maak je een standaardtrekker autonoom werkend. Deze iQuus opbouw kit krijgt  de CE-markering mee. ‘Maar’, zegt Luco Hetebrij ‘die vervalt dus als wij het systeem op een trekker opbouwen. Daarom laten we in tweede instantie na opbouw een externe partij het systeem nalopen en geven we ook het geheel, trekker plus autonomiekit, de CE-markering mee.’

Veldrobot valt ‘gewoon’ onder de Europese machineverordening

Dikke map

Duidelijk moge zijn dat de verklaring achter de CE-markering van een veldrobot omvangrijker is dan die van een driepoots woeler. Pieter Rooijakkers van AgXeed, de fabrikant van de Agbot: ‘Voor onze AgBot gaat het om een heel dikke map waarin het veilige gebruik zeer gedetailleerd vastligt.’ Ook Rooijakkers ziet in hoe belangrijk veiligheid en een goede werking in dit prille stadium zijn.  ‘Met behulp van ISO-normen voldoen wij aan de richtlijnen. Veiligheid staat op de eerste plaats. Elk element van het systeem draagt ​​bij aan het handhaven van de veiligheid op het werk en het bevorderen van vertrouwen onder boeren wereldwijd. Dat moet ook. Door een veilige werkomgeving te creëren, kunnen boeren taken vol vertrouwen delegeren aan de AgBot.  Daardoor kunnen ze zich richten op ander werk, terwijl de robot veilig zijn taak uitvoert.’